Fankshin Bîjarkirina: Analîzê ya Sisteman Nelineyî

گەڕانی ئەمە دەربارەی چەندێک کێشەی نەتەواو لە کۆنترۆڵی کارگری دەستکەوتووە. بۆ دەستپێکردن، هەوڵ بە بدەین و تێیدا دەبینین پێناسەی سەرەکییەکەی سیستەمەکانی کۆنترۆڵی لایەن. سیستەمەکانی کۆنترۆڵی لایەن ئەمانەن کە پێناسەی خاسەییەکەی (ئەگەر دوو واردەکە یەکەمان دابەزێنین، ئەوا چوارەکەی دەبێتە کۆی دوو چوارە) بەکاردێت. لە کاتی سیستەمە نەتەواوە زۆرەکاندا، ناتوانین پێناسەی خاسەییەکە بەکاردێنین.

بەدەماردانی جۆرە جیاوازەکانی کۆنترۆڵی نەتەواو شتێکی زۆر دەسەڵەتە بەهۆی نەتەواوتەکەیان. ناتوانین رێوەی مەودایی بەکاردێنین وەکوو پێناسەی پایداریی نایکشت یان روشی سەرەک و کۆتایی بۆ بەدەماردانی ئەم سیستەمانە نەتەواوەکان، چونکە ئەم ڕێوەیەکان بەکاردێنراون لەسەر سیستەمە لایەنەکان. بەلام، هەندێک ڕەشەی هەیە لەسەر سیستەمە نەتەواوەکان:

1. سیستەمە نەتەواوەکان دەتوانن دەستی بهێننەوە بەخێربەی سیستەمە لایەنەکان.

2. سیستەمە نەتەواوەکان گرانترن لە سیستەمە لایەنەکان.

3. یەکەیەکەیان چەقەتر و چەقەترن لە سیستەمە لایەنەکان.

لە ڕاستیدا، هەموو سیستەمە فیزیاییەکان هەندێک جۆری نەتەواوی هەیە. ھەندێک جار دەتوانێت چاک بێت کە نەتەواوەکە بە قەبارە دابەزێنرێت بۆ بەرزکردنی باشتری کارکردنی سیستەم یان بەخێربەی کردنی کارکردنەکە. بە نەتیژەیەکی کارەکە، سیستەمەکە ڕووپێکتر دەبێتەوە سەر سیستەمە لایەنەکان.

یەکێک لە سادەترین نمونەکانی سیستەمی کە نەتەواوەکە بە قەبارە دابەزێنرێت، سیستەمی کۆنترۆڵی رەلەیە. بۆ نموونە، لە سیستەمی کۆنترۆڵی گرمکردنی خانە، فورنسی بەکاردێت کاتێک درجەی گەرمی کەمتر دەبێتەوە ڤەڵەیەکی پێشبینراو و دەبێتەوە کاتێک درجەی گەرمی زیاتر دەبێتەوە ڤەڵەیەکی دیکە. لەمێرە دەبێتەوە دوو جۆری گەڕانی یان ڕوشی بۆ بەدەماردانی سیستەمە نەتەواوەکان. دوو ڕوشیەکە هەروەها لەناوی دوو بەرنامە و بە یارمەتی یەکێک لە نموونەکاندا دەبینرێن.

1. گەڕانی ئەمە لە کۆنترۆڵی سیستەم

2. روشی پلەی فازی لە کۆنترۆڵی سیستەم

نەتەواوییەکانی چەندێک

لە زۆرێک لە جۆرە جیاوازەکانی سیستەمە کۆنترۆڵیدا، ناتوانین بەردەوامبێتەوە لە نەتەواوییەکانی چەندێک. ئەمانە دەتوانن بە دوو ڕۆشی دابەش بکرێن: ساڵی یان داینامیک. سیستەمێک کە هەیە پەیوەندی نەتەواو لە نێردراو و دەرەوە، کە نەدەیەوێت هەڵبژێرەیەکی دایفرەنسیالی بەکاردێت، دەوترێت ساڵی نەتەواو. بەڵام، نێردراو و دەرەوە دەتوانن بە ڕێی هەڵبژێرەیەکی دایفرەنسیالی نەتەواو بەکاردێنرێن. ئەم سیستەمە دەوترێت داینامیک نەتەواو.
ئێستا دەبێتەوە گفتنی جۆرە جیاوازەکانی نەتەواوییەکان لە سیستەمی کۆنترۆڵ:

1. نەتەواوییەکانی گەڕانی

2. نەتەواوییەکانی مەلەکە

3. نەتەواوییەکانی پەیاوە

4. نەتەواوییەکانی رەلە (کۆنترۆڵەری ON OFF)

5. نەتەواوییەکانی باکلاش

نەتەواوییەکانی گەڕانی

نەتەواوییەکانی گەڕانی یەکێک لە جۆرە نەتەواوەکانە. بۆ نموونە، دەبینین ئەم نەتەواوە لە گەڕانی کەمەکەی مۆتۆری DC. بۆ فەهمکردنی ئەم جۆرە نەتەواوە دەبێتەوە گفتنی گەڕانی یان منحني کەمەکەی کە هەیە لەمێرە:

لەو منحنيەدا دەبینین کە دەرەوە لە سەرەتا بە شێوەیەکی لایەن دەبێتەوە بەڵام پاشان گەڕانی هەیە لە منحني کە یەکێک لە جۆرە نەتەواوەکانە. ئێمە هەروەها منحنيی گەڕانی دەبینین.
هەمان جۆرە نەتەواوی گەڕانی دەبینین لە ئەمپلیفایەردا کە دەرەوە بە ڕێی نێردراو دەبێتەوە بەرامبەر بە ڕێگەیەکی کەمەکەی نێردراو. کاتێک نێردراو گەڕێتەوە ئەم ڕێگەیە، دەرەوە دەبێتە نەتەواو.

نەتەواوییەکانی مەلەکە

هرچی هەڵبژێردەکەی کە گەڕانی بەکاردێت بۆ هەڵبژێردانی کاری چەندێکی نەتەواو. یەکێک لە نموونەکانی ئەم نەتەواوە لە مۆتۆری الکتریکی دەبینین کە مەلەکەی کولۆمی گەڕانی دەبێتەوە بە ڕێی کارکردنی بەرهەمدەری بەرهەمەکە.

مەلەکە هەر سێ جۆر دەبێتەوە:

1. مەلەکەی ساڵی : بە سەبەتی، مەلەکەی ساڵی کار دەکات کاتێک چەندێکی لە نێوەی هەیە.

2. مەلەکەی داینامیک : مەلەکەی داینامیک کار دەکات کاتێک گەڕانی هەیە لە نێوەی چەندێک.

3. مەلەکەی هەڵبژێرە : ئەمە بە واتایی گەڕانی زۆرتری مەلەکەی داینامیک دەبێتەوە کە کار دەکات کاتێک چەندێکی لە نێوەی هەیە.
   مەلەکەی داینامیک دەتوانێت بە دوو ڕۆشی دابەش بکرێت: (a) مەلەکەی سلاید (b) مەلەکەی رۆڵ. مەلەکەی سلاید کار دەکات کاتێک دوو چەندێکی لە نێوەی گەڕێن و مەلەکەی رۆڵ کار دەکات کاتێک چەندێکی لە نێوەی گۆڕێن.
   لە سیستەمە مەکانیکیدا هەمان ڕۆشییەکانی مەلەکە هەیە: (a) مەلەکەی ویسکوز (b) مەلەکەی ساڵی.

نەتەواوییەکانی پەیاوە

نەتەواوییەکانی پەیاوە لە چەندین ڕێگەی الکتریکی دەبینین وەکوو مۆتۆرەکان، DC servo motors، ئەکچووەکان و تر. نەتەواوییەکانی پەیاوە بە واتایی چوارەکە دەبێتە سفر کاتێک نێردراو گەڕێتەوە ڕێگەیەکی ڕێک.

نەتەواوییەکانی رەلە (کۆنترۆڵەری ON/OFF)

رەلەکانی ئەلکترومەکانیکی زۆر بەکاردێنن لە سیستەمە کۆنترۆڵیدا کە کاریگەری کۆنترۆڵی هەیە بە ڕێی سیگنالێکی کە تەنها دوو یا سێ ڕۆشی هەیە. ئەمە هەروەها دەبێتە کۆنترۆڵەری ON/OFF یان کۆنترۆڵەری دوو ڕۆشی.

نەتەواوییەکانی رەلە (a) ON/OFF (b) ON/OFF بە هیستەرسی (c) ON/OFF بە پەیاوە. ڕەسەمەی (a) ڕێکەکانی بەکاردێنراوی ڕێک بەرەو دوو ڕۆشی دەرەوە دەنیشێت. لە ڕاستیدا، رەلەکە نەبێتەوە کاتی. بۆ نێردراوی کە ڕێکەکانی دوو ڕۆشی دەرەوە دەبێتەوە، رەلەکە دەتوانێت لە یەک ڕۆشیدا یان تر بێت بە ڕێی کارکردنی ڕێکەکەی ڕێکەکە. ئەم ڕێکەیە دەبێتە ON/OFF بە هیستەرسی کە دەبینین لە ڕەسەمەی (b). رەلەکە هەروەها پەیاوەیەکی ڕێک هەیە لە ڕاستیدا کە دەبینین لە ڕەسەمەی (c). پەیاوەکە بە واتایی گەڕانی کە گەڕانی فیلدی رەلەکە دەبێتەوە بۆ گەڕانی آرمی.

Tip