Ölçmədəki Səhvlər | Səhvlərin Klassifikasiyası

Ölçüm xətaları kavramını başa düşmək üçün, xətanın tərifini verən iki termini bilməliyik və bu iki termin aşağıdakı kimi yazılır:

Həqiqi Dəyər

Həqiqi dəyəri təcrübə yolu ilə müəyyənləşdirmək mümkün deyil. Həqiqi dəyər, ölçülən dəyərlərin sonsuz sayda orta dəyəri kimi təyin edilə bilər, bu da müxtəlif töhfəver çünkilərin nəticəsi olan ortalama sapma sıfıra yaxınlaşdıqda.

Ölçülmüş Dəyər

Bu, həqiqi dəyərin təxminen qiyməti kimi təyin edilə bilər. Bu, bir təcrübə zamanı bir neçə ölçülmüş oxunuşların orta dəyəri kimi tapıla bilər, fiziki şəraitə uyğun təxminatlar tətbiq olunur.

İndi statik xətanın tərifini vermək imkanımız var. Statik xəta, ölçülən dəyər və kəmiyyətin həqiqi dəyəri arasındakı fərqi təyin edir.
Riyazi olaraq xətanın ifadəsini belə yazmaq olar, dA = Am – At burada, dA statik xətadır, Am ölçülən dəyərdir və At həqiqi dəyərdir.
Xətanın mutlak dəyərinin, kəmiyyətin həqiqi dəyərinin tam doğruluqla müəyyənləşdirilə bilməməsinin nəticəsi olaraq müəyyən edilə bilməyəcəyinə diqqət yetirilsin.
Xətalara aid bəzi terminlərə baxaq.

Məhdud Xətalar və ya Garantiya Xətaları

Garantiya xətalarının kavramını, bu növ xətanın bir misalını inkişaf etdirdikdə daha yaxşı anlaya bilərik. Tutaq ki, bir istehsalçı ampermetr istehsal edir, o, satdığı ampermetrdəki xətanın qoyduğu limitdən böyük olmadığını təmin etməli və ya bildirməlidir. Bu xətanın limiti məhdud xətalar və ya garantiya xətaları kimi tanınır.

Nisbi Xəta və ya Kəsr Xətası

Bu, xətanın və kəmiyyətin təyin olunmuş ölçüsünün nisbəti kimi təyin edilir. Riyazi olaraq belə yazmaq olar,

Burada, dA xətadır və A ölçüsüdür.
İndi burada, aşağıdakı hallarda nəticəvi məhdud xətanın hesablanmasını maraqlandırırıq:

(a) İki kəmiyyətin cəmini götürüb: İndi iki ölçülən kəmiyyəti a1 və a2 nəzərə alaq. Bu iki kəmiyyətin cəmi A ilə ifadə edilə bilər. Beləliklə, A = a1 + a2 yazmaq olar. İndi bu funksiyaya aid nisbi artım dəyəri belə hesablanabilir

Aşağıda göstərilən kimi hər bir termini ayıraraq və ilk termini a1 ilə, ikinci termini isə a2 ilə çoxaltaraq və bölərək alsaq

Yuxarıdaki tənisdən göründüyü kimi, nəticəvi məhdud xəta, hər bir məhdud nisbi xətanın funksiya ilə nisbəti ilə hasilinin cəminə bərabərdir. Eyni prosedur, iki-dən çox kəmiyyətin cəminin nəticəvi məhdud xətasını hesablamaq üçün tətbiq edilə bilər. İki kəmiyyətin fərqinin nəticəvi məhdud xətasını hesablamaq üçün sadəcə toplama işarəsini çıxma işarəsi ilə əvəz edin, digər prosedur eynidir.
(b) İki kəmiyyətin hasilini götürüb: İndi iki kəmiyyəti a1 və a2 nəzərə alaq. Bu halda iki kəmiyyətin hasilini A = a1.a2 kimi ifadə edə bilərik. İndi hər iki tərəfi logaritmaya gətirib A-nın nəticəvi məhdud xətasını hesablayaq

Bu tənisdən göründüyü kimi, nəticəvi xəta, terminlərin nisbi ölçüm xətalarının cəminə bərabərdir. Eyni şəkildə, güc faktorunun nəticəvi məhdud xətasını hesablamaq olar. Buna görə, nisbi xəta bu halda n dəfə olacaq.

Xətaların Növləri

Əsasən, xətaların mənbəyə görə ümumi olaraq üç növu var.

Kütləvi Xətalar

Bu xətaların kateqoriyasına, oxunuşları oxumaq, qeyd etmək və oxunuşları qeyd etməkdən ibarət bütün insan səhvləri daxildir. Xətaların hesablanması zamanı səhvlər də bu kategoriya daxilində yer alır. Məsələn, cihazın skalasından oxuyarkən 21-i 31 kimi oxuyabilir. Bütün bu növ xətalar bu kategoriya daxilində yer alır. Kütləvi xətaları azaltmaq üçün iki uyğun tədbir tətbiq edilə bilər və onlar aşağıdakı kimi yazıla bilər:

1. Məlumatları oxumaq, qeyd etmək və xətaların hesablanması zamanı düzgün özen göstərməlidir.

2. Təcrübəçilərin sayını artıraraq kütləvi xətaları azalta bilərik. Əgər hər bir təcrübəçi fərqli nöqtələrdə fərqli oxunuşlar aparırsa, daha çox oxunuşların orta dəyərini götürərək kütləvi xətaları azalda bilərik.

Sistematik Xətalar

Bu növ xətaları başa düşmək üçün, sistematik xətaları aşağıdakı kimi kateqorizəyə salaq

Cihaz Xətaları

Bu xətalar, ölçmə cihazlarının yanlış qurulması, kalibrasiyası nəticəsində ola bilər. Bu növ xətalar sürtünmə və ya histeresisin nəticəsində ola bilər. Bu növ xətalar, yükləmə effektini və cihazların yanlış istifadəsini də əhatə edir. Cihazların yanlış istifadəsi, cihazların sıfır ayarlamasının uğursuzluğuna gətirir. Ölçmədəki gross xətaları minimala endirmək üçün müxtəlif düzəliş faktorları tətbiq edilməlidir və ekstremal şərtlarda cihazlar dəqiq yenidən kalibrasiya edilməlidir.

Çevrə Mühit Xətaları

Bu növ xəta, cihazın xarici şərtləri nəticəsində yaranır. Xarici şərtlər temperatur, təzyiq, nemlik və ya xarici maqnit sahə daxil olacaq. Çevrə mühit xətalarını minimala endirmək üçün aşağıdakı addımları izləmək lazımdır:

• Laboratoriyada sabit temperatur və nemlik saxlanılması üçün birbaşa tədbirlər görmək.

• Cihazın etrafında heç bir xarici maqnit və ya elektrik statik sahə olması təmin edilməlidir.

Nəzəri Xətalar

Adından da bəlli olduğu kimi, bu növ xətalar, yanlış nəzəriyyələrə görə yaranır. Yanlış nəzəriyyələr PARALLAX nəticəsində ola