پارەزگارەکان (Surge Protective Devices, SPD) کە لە سەر بەردەستی دایمەنددا نیشاندرێن، ئامادەن بۆ پاراستنی ئامانجە برقەکان لەو چڕە ڤۆڵتەجە (surges or spikes) کە لەبەر وەرگرتنی گەرمەدانەوە، گۆڕانی شەرتەکەی ژێر بەرزەییەکان یان فاکتۆرەکانیتر. بەپێی بەکاردێنەوە و هەڵسەنگاندنی پاراستن، مەرجە پارەزگارەکانی زۆربەیش بەکاردێنراون لە سەر بەردەستی دایمەنددا هەمان:
1. مەرجەی یەکەمی پارەزگار (Primary Protection at Power Entry)
بەکاردێنەوە: نیشاندرێنەوە لە سەر بەردەستی دایمەندی سەرەکی یان خولەکی گەشەکردنی برقی بنەڕەتەکە بۆ پاراستنی کۆلەکەی گشتی برق لەو چڕە ڤۆڵتەجەیە کە لەبەر وەرگرتنی گەرمەدانەوە لە ڕێگەی ژێر بەرزەییەکان.
ئەمەرەکان:
بەخوبی پاراستنی چڕە ڤۆڵتەجەی بەرز دەکات، دەتوانێت گەورە تەواوێکی چڕە کەرەنت (بۆ نموونە، ٤٠kA یان زیاتر بۆ ٨/٢٠ میکروسەکۆند).
بە گشتی بە پەیوەندی هەڵگەڕاوەکەی بنەڕەتەکە گۆڕین دەکات، پاراستنی چڕەی قوڵ دەدات.
بەخوبی بۆ پاراستنی یەکەم چوارچەو بەکاردێنرێت بۆ پاراستن لە چڕە ڤۆڵتەجەی خۆرەکەیەکەی بنەڕەتەکە.
2. مەرجەی دووەمی پارەزگار (Distribution Board Level Protection)
بەکاردێنەوە: نیشاندرێنەوە لەناو بەردەستی دایمەندی بنەڕەتەکە بۆ پاراستنی ئامانجە برقی پاش گەشەکردن و ژێر بەرزەییەکان. ئەمە مەرجەیەکەی زۆربەی پارەزگارەکانی کە لە سەر بەردەستی دایمەنددا نیشاندرێن.
ئەمەرەکان:
بەخوبی پاراستنی چڕە ڤۆڵتەجەی نیوەکە دەکات، دەتوانێت ١٠-٤٠kA چڕە کەرەنت (٨/٢٠ میکروسەکۆند) بگەڕێت.
پاراستنی دووەم چوارچەو دەدات، بە گشتی چڕە ڤۆڵتەجەیەکانی کە لەناو بنەڕەتەکە دروست دەبن، بۆ نموونە، لەبەر گۆڕانی ژێر بەرزەییەکان یان ڕاهێنانی موتۆرەکان.
بە گشتی نیشاندرێنەوە لە پێکەوەی بەردەستی دایمەند یان لە کنارەکەی بەردەستی دایمەند، کە بەکاردێنەوە و گۆڕانکارییەکەی هەڵبژێردەکەوت.
3. مەرجەی سێیەمی پارەزگار (End-Device Level Protection)
بەکاردێنەوە: نیشاندرێنەوە نزیک بە ئامانجەی گشتی (بۆ نموونە، کامپیوتەرەکان، سێرڤەرەکان، ئامانجەی گەشەکردن)، بۆ پاراستنی ئامانجە برقی گشتی لە چڕە ڤۆڵتەجە.
ئەمەرەکان:
بەخوبی پاراستنی چڕە ڤۆڵتەجەی کەم دەکات، دەتوانێت ٥-١٠kA چڕە کەرەنت (٨/٢٠ میکروسەکۆند) بگەڕێت.
پاراستنی سێیەم چوارچەو دەدات، بە گشتی پێشەپێکەوە بۆ پاراستنی ئامانجەیەکان کە زۆر پرسەکارن بۆ گۆڕانی ڤۆڵتەج، بۆ نموونە، ئامانجەی گۆڕانکاری، ئامانجەی میدیکال، و ئامانجەی پێکەوە.
شێوەی گشتییەکان پارەزگارە برقی گشتی و پارەزگارە سوکەتی گشتی.
4. مەرجەی پارەزگاری جۆین
بەکاردێنەوە: چەندین کاریگەری لە مەرجەی یەکەم و دووەمی پارەزگار هەڵگەڕاوە، بۆ شوێنەکان کە پاراستنی چڕە ڤۆڵتەجەی خۆرەکەیەکەی و ناوەکەی پێویستە.
ئەمەرەکان:
پاراستنی چڕە ڤۆڵتەجەی قوڵ و چەندین کاریگەری پاراستنی گشتی دەدات، پاراستنی چڕە ڤۆڵتەجەی خۆرەکەیەکەی و ناوەکە.
بە گشتی بەکاردێنرێت لە شوێنەکانی گرنگ یان کاریگەرییەکانی کە پاراستنی چڕە ڤۆڵتەجەی گشتی پێویستە، بۆ نموونە، مرکزە بەریتانی، بیمارستانەکان، و کارخانەکان.
5. مەرجەی پارەزگاری مۆدیولار
بەکاردێنەوە: بەکاردێنرێت لە گشتی بەردەستی دایمەندەکان، بە گشتی لە شوێنەکانی بازرگانی و کارخانەیی، بۆ گۆڕانکارییەکەی و گۆڕانکارییەکەی.
ئەمەرەکان:
دیزاینی مۆدیولار دەتوانێت گشت مۆدیولەکان بەخۆیان کار بکەن؛ ئەگەر یەک مۆدیول لەڕێبەر بێت، تەنها ئەم مۆدیولە دەبێت بگۆڕێت بە غەیرەتەوە.
بە گشتی هەمان چەشنی گۆڕان یان ئامانجەی دەنگ دەکات بۆ پێشەپێکەوەی دەستەوازی پارەزگار بە راستەوخۆ و ئامانجە دەکات کاتێک مۆدیولێک لەڕێبەر بێت.
6. پارەزگاری فازی یەک و سێ
• پارەزگاری فازی یەک: پێشەپێکەوە بۆ سیستەمە برقی فازی یەک (بۆ نموونە، خانەکانی گشتی، دەوڵەکانی کەمەکە)، بۆ پاراستنی ئامانجە برقی ٢٢٠V/٢٣٠V.
• پارەزگاری فازی سێ: پێشەپێکەوە بۆ سیستەمە برقی فازی سێ (بۆ نموونە، کارخانەکان، بنەڕەتەکانی بازرگانی، دەوڵەکانی گەورەکە)، بۆ پاراستنی ئامانجە برقی ٣٨٠V/٤٠٠V.
هەڵسەنگاندن بۆ پارەزگار
کاتێک پارەزگارێک بۆ بەردەستی دایمەند هەڵبژێرە، ئەم فاکتۆرانە بەخێربەی دەکەیت:
• شوێنی نیشانداری: ئەگەر لە سەر بەردەستی دایمەندی سەرەکی، بەردەستی دایمەندی شاخەکان، یان نزیک بە ئامانجە گشتی نیشانداری بکرێت.
• پاراستنی چوارچەو: مەرجەی پاراستنی هەڵبژێرە بەپێی سەرچاوە و چڕە ڤۆڵتەجە (مەرجە یەک، دوو، سێ، وەکوو).
• چڕە کەرەنتی پێشبینی (In): گەورە چڕە کەرەنتی پارەزگار دەتوانێت بگەڕێت، بە kA پێشەپێکەوە. مەرجەی چڕە کەرەنتی پێشبینی هەڵبژێرە بەپێی شوێنی گشتی.
• ڤۆڵتەجی دەستەوازی پێشبینی (Uc): گەورە ڤۆڵتەجی پارەزگار دەتوانێت بگەڕێت، کە بە گشتی دەبێت بەرزتر بێت لە ڤۆڵتەجی سیستەمەکە.
• کاتی پاسخ: کاتی کە پارەزگار بە چڕە ڤۆڵتەجە پاسخ دەکات؛ کاتی پاسخی گەورەتر بەخێربەی دەکەیت بۆ پاراستنی گشتی ئامانجە.
• ئامانجەی دەنگ: ھەندێک پارەزگار چەشنی گۆڕان یان ئامانجەی دەنگ هەیە بۆ ئامانجە کە پارەزگار لەڕێبەر بێت، کە بەخێربەی دەکات بۆ گۆڕانکارییەکەی هەڵبژێردەکەوت.
پێنجەرە
بۆ بەردەستی دایمەند، مەرجە یەکەمی پارەزگاری زۆربەیش بەکاردێنرێت، کە بەخوبی پاراستنی ئامانجە برقی پاش گەشەکردن لە چڕە ڤۆڵتەجەی ناوەکە دەکات. ئەگەر بنەڕەتەکە لە شوێنێک بێت کە زۆر وەرگرتنی گەرمەدانەوە هەیە، دەبێت پارەزگاری مەرجە یەکەم لە سەر بەردەستی دایمەندی سەرەکی نیشانداری بکرێت و پارەزگاری مەرجە سێیەم نزیک بە ئامانجە گرنگ دەستەواز بکرێت بۆ پێشەپێکەوەی سیستەمی پاراستنی چوارچەو. بە گشتی پارەزگاری مۆدیولار لە شوێنەکانی بازرگانی و کارخانەیی پێشەپێکەوە دەکرێت بە گۆڕانکارییەکەی و گۆڕانکارییەکەی.