چۆن ترانزیستۆر کار دەکات؟
ترانزیستور چۆن کار دەکات؟
پێناسەی ترانزیستور
ترانزیستور پێناسە دەکرێت وەک ئامێری سیمەکەی بەکاردێت بۆ زیادکردن یا گۆڕینی شوێنەکانی ئالکترونی.
شێوازهای جیاوازی هەن لە ترانزیستورەکان، بەڵام ما پێشبینی دەکەینەلە ترانزیستوری NPN لە حالتی خوارەوە. ئەم شێوازەیە هەیە ناوچەی ئیمیتەری بە درێژە و زۆر چەندە، کە ئامادەی کەسەکانی ئەبەر ( carrier) ی زۆر هەیە.
ناوچەی کۆلتەر زۆر چەندە و درێژە، بەڵام ئامادەی کەسەکانی ئەبەری کەمتر دەبێت. ناوچەی بەیسەکە زۆر لێکەوتە و چەندەی کەم، بە چەندێک کەسەی خۆر (carrier). ئێستا، ما یەک بەتاری بەکاردێت بۆ پەیوەندی کردنی ئیمیتەر و کۆلتەر. ئامادەی ئیمیتەری ترانزیستور بەکاردێت بۆ پەیوەندی کردن بە ئامادەی نەخۆشەوەی بەتار. بۆیە پێنجەی ئیمیتەر-بەیس بەکاردێت بەکاردێت بە شێوەی فۆروارد بایەسید، و پێنجەی بەیس-کۆلتەر بەکاردێت بە شێوەی ریورس بایەسید. لەم حالتەدا، هیچ چەندەیەکی گۆڕنەکەی لە ئامێرەکەدا ناچێت. پێش چەوە بۆ کاریگەڕی ڕاستەوخۆی ئامێرەکە، بەخێربێی ئامادەکردن و چەندەکردنی ترانزیستوری NPN. لەم شێوازەدا، ناوچەی ئیمیتەر زۆر چەندە و زۆر چەندەیە. بۆیە چەندەی کەسەکانی ئەبەر (free electrons) لەم ناوچەیەدا زۆر زۆرە.
ناوچەی بەیسەکە، بەپێچەوانە، زۆر لێکەوتە و لە چەند میکرۆمێترە. بەڵام ناوچەی ئیمیتەر و کۆلتەر لە چەند میلیمێترە. چەندەکردنی ناوچەی p-type لە ناوەوە چەندەی کەمە، و بەبەرەوەیە چەندێک کەسەی خۆر لەم ناوچەدا هەیە. ناوچەی کۆلتەر زۆر چەندە و چەندەکردنی لەوێدا نیوەندیە، و بەبەرەوەیە چەندێک کەسەی ئەبەر لەم ناوچەدا هەیە.
وەڵایی کە بەکاردێت بۆ پەیوەندی کردنی ئیمیتەر و کۆلتەر لە دوو جێگەدا دەکۆڵێت. سەرەتا، پێنجەی ئیمیتەر-بەیس هەیە وەڵایی باریرەی فۆرواردی ٠.٧ فۆڵت لە ترانزیستورەکانی سیلیکۆن. بقیەکی وەڵایی لە پێنجەی بەیس-کۆلتەر دەکۆڵێت وەک باریرەی ریورس.
هەر چەندەیەک بێت لەسەر ئامێرەکە، وەڵایی باریرەی فۆرواردی لە پێنجەی ئیمیتەر-بەیس هەموو کاتدا ٠.٧ فۆڵت دەبێت و بقیەکی وەڵایی بەرەوە دەکۆڵێت لە پێنجەی بەیس-کۆلتەر وەک باریرەی ریورس.
ئەمە بەمانایە کە وەڵایی کۆلتەر ناتوانێت وەڵایی باریرەی فۆرواردی بەرزبێت. بۆیە کەسەکانی ئەبەر لە ئیمیتەر ناتوانن بگەڕنەوە بەیس. بەبەرەوەیە، ترانزیستور وەک سویچی خەمەکەر کار دەکات.
NB: - لەم حالتەدا، ترانزیستور هیچ چەندەیەکی گۆڕنەکەی ناتێکەرێت، بەبەرەوەیە هیچ وەڵایی کۆڵەرەکەی ناکۆڵێت، بۆیە کۆلەکەی وەڵایی (V) لە پێنجەکەدا دەکۆڵێت وەکوون لەوەی سەرەوە دەردەکەوێت.
ئێستا دەیتەوێت پێبین بکەی کە چی دەبێت ئەگەر وەڵایی فۆرواردی بەکاردێت بۆ ئامادەی بەیسی ئامێرەکە. لەم حالتەدا، پێنجەی ئیمیتەر-بەیس بەکاردێت بە شێوەی فۆروارد بایەسید و بەبەرەوەیە دەتوانێت بەرزبێتەوە لەسەر وەڵایی باریرەی فۆرواردی و بۆیە کەسەکانی ئەبەر (free electrons) لە ناوچەی ئیمیتەر دەگەڕنەوە بەیس کە لەوێدا چەندێک کەسەی خۆر (holes) هەیە بۆ دووبارە کردن.
بەڵام بەبەرەوەیەی فیلدی ئەلکترۆنی لەسەر پێنجەکە، کەسەکانی ئەبەری کە لە ئیمیتەردا دەگەڕنەوە دەبەرێننەوە. ناوچەی بەیس زۆر لێکەوتە و بەبەرەوەیە کەسەکانی ئەبەر کە لە ئیمیتەردا دەگەڕنەوە ناتوانن زۆر کات بگەڕنەوە بۆ دووبارە کردن و بۆیە دەگەڕنەوە لە ناوچەی دەکۆڵێرەوە و سەرەتا دەگەڕنەوە بۆ ناوچەی کۆلتەر. چونکە هەیە باریرەی ریورس لەسەر پێنجەی بەیس-کۆلتەر، ئەم باریرەیە ناتوانێت کەسەکانی ئەبەر لە بەیس بۆ کۆلتەر بگەڕنەوە بەکاردێت کەواتە کەسەکانی ئەبەر لە ناوچەی بەیس کەسەی کەمە.
بەم شێوەیە، کەسەکانی ئەبەر لە ئیمیتەر بۆ کۆلتەر دەگەڕنەوە و بۆیە چەندەی کۆلتەر-ئیمیتەر دەست پێک دەکات. چونکە چەندێک کەسەی خۆر لە ناوچەی بەیس هەیە، چەندێک لە کەسەکانی ئەبەری کە لە ئیمیتەردا دەگەڕنەوە دووبارە دەکرێن بە خۆرەکان و چەندەی بەیس دەنێن. چەندەی بەیس زۆر بەرامبەر بە چەندەی کۆلتەر-ئیمیتەر کەمە.
چەندێک لە کەسەکانی ئەبەر لە ئیمیتەر دەنێن چەندەی بەیس، بەڵام زۆرییەکیان دەگەڕنەوە بۆ کۆلتەر. چەندەی ئیمیتەر چەندەی بەیس و چەندەی کۆلتەرە. بۆیە چەندەی ئیمیتەر چەندەی بەیس و چەندەی کۆلتەرە.
ئێستا دەیتەوێت وەڵایی بەیس بەرزبێت. لەم حالتەدا، بەبەرەوەیەی وەڵایی فۆرواردی لە پێنجەی ئیمیتەر-بەیس بەرزبێت، چەندێک کەسەی ئەبەری زیاتر لە ئیمیتەر بۆ بەیس دەگەڕنەوە بە زۆرییەکی کارەکی. ئەمە دەبێت چەندەی کۆلتەر زیاتر بکات. بەم شێوەیە، بە کۆントڕۆڵ کردنی چەندێک چەندەی کەم بەیس، ما دەتوانین چەندێک چەندەی زۆر بەرز بکەین. ئەمە بنەڕەتی کارکردنی ترانزیستورە.
