Электр және магниттік және тартылыс аялдарының арасында бірнеше ерекшеліктер мен ұқсастықтар бар.
I. Ерекшеліктер
Жасалу жолдарының әртүрлілігі
Электр аял: Статикалық немесе қозғалыс жасайтын зарядтармен жасалады. Мысалы, оң заряды бар металл топырақ айналыстағы ауызша электр аялды пайдаланады. Оң заряд айналыс аймағындағы теріс зарядтарды тартып, оң зарядтарды созады.
Магниттік аял: Қозғалыс жасайтын зарядтар (ағымдар) немесе тұрақты магниттермен жасалады. Мысалы, ағым өткен тік сызықты провод мүшелерінің айналасында дөңгелек магниттік аялды пайдаланады. Ағым өткен соленоид де қатынасында қатты магниттік аялды пайдаланады.
Тартылыс аял: Массасы бар объекттермен жасалады. Жер - тартылыс аялдардың үлкен булакы. Жердегі кез келген объект жердің тартылыс күшін тәсілдіреді.
Ерекше негізгі қасиеттері
Магниттік аял күшінің қасиеттері: Магниттік аял қозғалыс жасайтын зарядтарға немесе ағымдарға күш тәсілдеп отырады. Бұл күш Лоренц немесе Ампер күші деп аталады. Лоренц күші F=qvB sin# (мұнда q - заряды, v - зарядтың жылдамдығы, B - магниттік аял күші, # - жылдамдық бағыты мен магниттік аял бағыты арасындағы бұрыш).
Ампер күші F=BIL sin# (мұнда I - ағым күші, L - проводтың ұзындығы). Магниттік аял күшінің бағыты магниттік аял бағыты мен қозғалыс (немесе ағым бағыты) арасындағы бұрышқа байланысты болады, оны сол жұлдыздың ережесі арқылы анықтауға болады.
Тартылыс қасиеттері: Тартылыс - екі объект арасындағы тартылыс күшінің бөлігі. Тартылыс бағыты әрқашан тік төменге бағытталған. Тартылыс күші G= mg(мұнда m - объекттің массасы, g - тартылыс пәдеуі).
Ерекше аял қасиеттері
Электр аял: Электр аял сызықтары - электр аялдың бағыты мен күшін сипаттау үшін қолданылатын жалған сызықтар. Электр аял сызықтары оң зарядтан бастап, теріс зарядқа немесе шексіздікке қарай аяқталады. Электр аял күші - электр аял күші мен бағытын білдіретін вектор. Мысалы, нүктедегі заряд жасаған электр аялда, электр аял күші E=kQ/r*r (мұнда k - электростатикалық тұрақты, Q - булак заряды, r - булак зарядтан бастапғы арақашықтық).
Магниттік аял: Магниттік индукция сызықтары да магниттік аялдың бағыты мен күшін сипаттау үшін қолданылатын жалған сызықтар. Магниттік индукция сызықтары жабық сызықтар. Сыртқы жағдайда алар С полюстен бастап, Т полюсына қарай қайта қайтып қалады. Ички жағдайда алар Т полюстен С полюсына қарай қайта қайтып қалады. Магниттік индукция күші да магниттік аял күші мен бағытын білдіретін вектор. Мысалы, ағым өткен узун тік сызықты проводтың айналасында, магниттік индукция күші B=u0I/2Πr (мұнда u0 - вакуумдағы магниттік проницируліктің тұрақтысы, I - ағым күші, r - проводтан бастапғы арақашықтық).
Тартылыс аял: Тартылыс аял сызықтары - тартылыс бағытының бағыт сызықтары, әрқашан жердің центріне тік төменге бағытталған. Тартылыс пәдеуі - тартылыс аял күшін білдіретін вектор. Тартылыс пәдеуінің мәні жер бетіндегі арнайы орнында әртүрлі болады.
II. Ұқсастықтар
Аял формасында бар
Электр, магниттік және тартылыс аялдары барлығы көрінбейді, сезілбейді, бірақ алар аял ішіндегі объекттерге күш тәсілдей алады. Алар объекттермен тікелей қоғыспағанда, аял арқылы ауызша күш тәсілдей алады. Мысалы, электр аял ішіндегі заряд электр аял күшін тәсілдейді, магниттік аял ішіндегі магнит магниттік аял күшін тәсілдейді, тартылыс аял ішіндегі объект тартылыс күшін тәсілдейді.
Аял күштері барлығы векторлар
Электр аял күші, магниттік индукция күші және тартылыс пәдеуі барлығы векторлар. Аларда бірдей мән және бағыт бар. Аял күшінің объектке тәсілін есептеу кезінде аял күшінің бағытын ескеру керек. Мысалы, электр, магниттік аял күштерін және тартылыс күшін есептеу кезінде, аял күшінің бағыты мен объекттің қасиеттеріне қарай күштің бағытын анықтау керек.
Белгілі бір физикалық заңдарға сай келеді
Электр, магниттік және тартылыс аялдары белгілі бір негізгі физикалық заңдарға сай келеді. Мысалы, Кулон заңы екі нүктедегі зарайлар арасындағы электр аял күші мен заряд және арақашықтық арасындағы арнайы байланысты сипаттайды; Био-Савар заңы ағым элементі тағайындаған магниттік аял мен ағым, арақашықтық және бұрыш арасындағы арнайы байланысты сипаттайды; жалпы тартылыс заңы екі объект арасындағы тартылыс күші мен масса және арақашықтық арасындағы арнайы байланысты сипаттайды. Бұл заңдар физиканың маңызды негіздері болып табылады және аялдардың құрылымы мен әрекет ережелерін ашуға ықпал етеді.