Elektromagnetismo definatua
Hemen da elektrizitatea definitzeko modu ona - Elektrizitatea fisikaren adar bat da, elektrikoki kargatutako partikulen artean gertatzen diren erlazio fisiko mota bat aztertzen duena. Elektromagnetismo-indarra elektrizitate eta magnetismo indarrak osatzen dituzte, eta horrek argi bezalako elektromagnetikoa daitezkeen arazoen emisioa eragiten du.
Nor deskubritu zuen elektromagnetismoa?
1820ean, Danmarkoko fisikariak, Hans Christian Oersted, kompas baten aguja elektrizitatea duen konduktore baten ondoan dagoela aldatuko zela deskubritu zuen. Elektrizitatea gelditu ostean, kompasaren aguja lehenetsitako posizioan itzuli zen. Deskubrimendu hau elektrizitate eta magnetismoaren arteko erlazio bat erakutsi zuen, elektrizitatearekin lotutako magnetismoa eta moderno industriaren oinarriko sareen garapenera eraman zuen.
Oerstedek aurkitu zuen indar magnetikoak elektronak hedatzen zuten konduktorearekin ez zegoela lotuta, konduktorea magnetikorik gabeko kobre bat delako. Elektronak konduktorearen barruan mugitzean, konduktorearen inguruan indar magnetiko bat sortu zen. Partikula baten inguruan indar magnetiko bat dagoenez, elektrizitate-fluxua handiagoa izatea, indar magnetiko handiagoa sortzen du. Irudia 1 elektrizitate-fluxu baten inguruan dagoen indar magnetikoa erakusten du. Konduktorearen inguruan kokatutako zirkulu konzentriko batzuk indar magnetikoak adierazten dute, zirkulu guztiak ikusirik, konduktorearen inguruan zirkulu-zilindro bat bezala agertzen ziren.
Irudia 1 - Konduktore baten inguruan sortutako indar magnetikoa.
Elektrizitate-fluxua konduktorean zehar doazen bitartean, indar-magnetikoaren lerroak konduktorearen inguruan geratzen dira. [Irudia 10-26] Konduktorean fluxu txiki bat zehar doana, indar-magnetikoaren lerroak A zirkulura heltzen dira. Fluxua handitu egin baldin badu, lerroak B zirkulura doaz, eta fluxua gehiago handitu egin baldin badu, C zirkulura heldu egiten dira. Lerro orotarrak (zirkulu) A zirkulutik B zirkulura zabaltzen doaz, lerro berri bat A zirkuluan agertzen da. Fluxua handitu ahala, zirkulu kopurua handitu egin daiteke, kanpoan zirkuluak konduktorearen gainetik urrunago zabaltzen dira.
Irudia 2 - Indar magnetikoaren zabalekundea elektrizitate-fluxua handitu ahala.
Fluxua aldatzen ez duen zuzeneko elektrizitate-fluxua bada, indar magnetikoa egoera estatu batean geratzen da. Elektrizitate-fluxua gelditu egin ostean, indar magnetikoa desegin eta konduktorearen inguruko magnetismoa desagertzen da.
Kompas baten aguja elektrizitate-fluxu baten inguruan dagoen indar magnetikoaren norabidea erakusteko erabiltzen da. Irudia 3 Ikuspegia A elektrizitate-fluxu baten inguruan dagoen kompas baten aguja derrigatuz eta konduktorearen ondoan kokatuta dagoela erakusten du. Elektrizitate-fluxurik ez badago, kompasaren agujaren iparraldetik begira dagoen amaiera kompasaren geografiko iparraldean dagoen puntuan begira dago. Elektrizitate-fluxu doan bitartean, aguja konduktorearen erradio baten norabide bereizgarriarekin kokatzen da. Kompasaren aguja magnetoa txiki bat denez, barnean metalezko lerroak iparralderaino hedatzen dira, aguja haren lerroak indar magnetikoaren lerroarekin bat datozenean kokatzen da. Agujaren kokapena konduktorearen inguruan aldatzen denean, konduktorearen norabide bereizgarriarekin mantentzen da, elektrizitate-fluxu baten inguruan dagoen indar magnetikoaren forma zirkularra adierazten duen. Irudia 3 Ikuspegia B elektrizitate-fluxuaren norabide aldatzen denean, kompasaren aguja norabide desberdinean kokatzen da, indar magnetikoaren norabide aldatu egin dela adierazten du.
Irudia 3 - Elektrizitate-fluxu baten inguruan dagoen indar magnetikoa.
Elektrizitate-fluxuaren norabidea jakina denean, indar magnetikoaren lerroen norabidea askatasunean erakusteko metodoa Irudia 4-n erakusten da. Konduktorea eskubi eskuinetan hartuta, ontziak elektrizitate-fluxuaren norabidean zehar doaz, eskuen hondakinak konduktorearen inguruan indar magnetikoaren lerroen norabide berean kokatuta daude. Hona hemen eskuin-eskuin erregela.