Nûr derbas nîne?
ئەگەر نور ماددە بێت، ئەو سوالە فیزیاییەکەیە کە لە داواڵاتی فیزیای کلاسیکدا پێشەپێدانی دەکرێ. ڕێگای پاسادانکردنەکە پەروەردە لەمەیە کە چۆن "ماددە" تایبەت دەربارەین. لە فیزیا، "ماددە" زۆژە هاتووە بریتییە لە شتێک کە خاڵێکی تایبەت دەگرێت و چەقی هەیە. بەڵام، نور، بە شێوەی یەکێک لە تەکنەکانی ئەلکترۆمەناجی، خاسیەتە یەکەکانی تایبەتی هەیە کە ئەوی جیاواز دەکەن لە ماددەی لە هەمان شێوەدا. هەموو ئەمە لەناو بحثێکی تایبەت دەگەڕێتەوە دەربارەی جۆری نور:
دووجۆرییەتی نور
هەڵکاری: نور هەڵکارییەکی هەیە و دەتوانێت ئەنجامی هەڵکاری و دیفراکسی بدات. ئەم ئاوەندامە لە لایەن نظریەکەی هەڵکاری تەمەن دەکرێ.
نەخۆشەویشتی ئەلکترۆمەناجی ماکسول پێشنیاری کردی بەخێربێیەکانی ئەلکترۆمەناجی، و نور بە شێوەیەکی یەکێک لە بەخێربێیەکانی ئەلکترۆمەناجی دروست دەکرێ.
خاسیەتی کەمک: لە تاقیکردنەوەی ئەفکتی فۆټۆئەلکترۆندا، ئەینشتاین پێشنیاری کردی کەسانی نور (فۆتۆن) و ڕێگای پاسادانکردنی ئەو ئەفکتەی هەڵەبەرە. فۆتۆنەکان خاسیەتەکانی کەمکەکانی هەیە، وەک ئەنجامی تایبەتی ئەنجامی و چەقی.
خاسیەتەکانی فۆتۆنەکان
چەقی ڕێک: فۆتۆنەکان کەمکانن کە چەقی ڕێکی نیە، بەڵام چەقی و ئەنجامی هەیە. ئەنجامی فۆتۆنەکان بە ڕێکەوتی ڕێکەوتی (E=hν، کە h ھەڵەکەی پلانک و ν ڕێکەوتە) دابەزێت.
ڕێکەوتی: ڕێکەوتی فۆتۆنەکان لە خاڵێکی ڕێکە ڕێکەوتی نورە. c، دەکاتە ٢٩٩,٧٩٢,٤٥٨ مەتر لە چەند چرکە.
پێکهاتی نور و ماددە
گرفت و چاککردن: ماددە فۆتۆنەکان دەگرێتەوە و دووبارە دەچاکێتەوە، و ئەم پڕۆسەیە پێکهاتی ئەنجامی دەکەن.
پێکهاتی نێوان فۆتۆنەکان و ماددە بەپێی قوانینی مەکانیکی کوانتومی دەکرێ.
پاشکەوتنی نور: کاتێک نور لە ناو ماددەدا پاشکەوتێت، ڕێکەوتی ئەوی کەم دەبێتەوە، و ئەمەش دەتوانێت ئەنجامی بەرزکردن، ڕێکەوتی، و ئەنجامەکانی تر بەرهەم ببێت.
نور بە شێوەی ڕەزالەوەی ئەلکترۆمەناجی
هەڵکاری ڕەزالەوە: نور ڕەزالەوەیەکی ئەلکترۆمەناجیە کە لەناو ڕاستەوخۆی ڕەزالەوەیەکی ئەلکترۆمەناجیدا دروست دەکرێت.
ڕەزا و ڕێکەوتی: ڕەزا و ڕێکەوتی نور ڕەنگ و ئەنجامی ئەوی دەستە. نوری دەرەوەیەکی بەخێربێیە لەناو ڕەزالەوەیەکی ئەلکترۆمەناجیدا.
جیاوازی نێوان نور و ماددە
گرتنی خاڵ: ماددە لەناو ڕاستەوخۆی ڕەزالەوەیەکی ڕێکەوە گرتنی خاڵ و چەقی هەیە. هەرچەند فۆتۆنەکان ئەنجامی و چەقی هەیە، بەڵام چەقی ڕێکی نیە و خاڵێکی تایبەت نییە.
چەقی: ماددە چەقی هەیە، بەڵام فۆتۆنەکان چەقی ڕێکی نییە. بەڵام، ئەنجامی فۆتۆنەکان دەتوانێت بە چەقی ماددە (وەک لەکردنی کەمکەکانی ڕێکەوە) بگرێت.
پێنجاوە
نور نیتە ماددە لەناو ڕاستەوخۆی ڕەزالەوەیەکی ڕێکەوە نیە و نیتە ئەنجامی ڕێکەوە. ئەو دووجۆرییەی هەڵکاری-کەمکی هەیە و ڕەزالەوەیەکی ئەلکترۆمەناجییە. هەرچەند فۆتۆنەکان یەکەیەکی ئەنجامین، بەڵام ئەوان جیاوازن لە کەمکەکانی ماددە (وەک ئێلەکترون، پرۆتۆن، وەک). بۆیە، لەناو نظریەکەی فیزیا، نور نیتە ماددە لەناو ڕاستەوخۆی ڕەزالەوەیەکی ڕێکەوە، بەڵام ئەوی ڕەزالەوەیەکی ڕاستەوە کە ئەنجامی، چەقی هەیە و دەتوانێت بە ماددەیەکی تر پێکهات ببێت.
لە فیزیای نوێ، نور بە شێوەیەکی ڕەزالەوەی فۆتۆنەکان دەسەلمێنرێت کە لە کەمێکی کەسەکاندا وەک کەمک و لە کەمێکی کەسەکاندا وەک هەڵکاری دەکات. ئەم دووجۆرییەتیە پێکهاتی بنەڕەتییەکانی مەکانیکی کوانتومی دەڕێزێتەوە.
